1. Giới thiệu tổng quan về Tháp cổ Bình Thạnh

Giữa cánh đồng lúa bát ngát của Tây Ninh, Tháp cổ Bình Thạnh hiện ra như một “bảo tàng ngoài trời”, lưu dấu ấn văn hóa Óc Eo xưa. Dưới ánh sáng ban mai, từng viên gạch cổ thêm phần huyền ảo, gợi cho du khách cảm giác trang nghiêm và chút lắng đọng trước dòng chảy thời gian.

1.1. Địa chỉ, vị trí địa lý và hướng đi mới nhất năm 2025.

Tháp cổ Bình Thạnh nằm trên tuyến ĐT786, thuộc ấp Bình Phú, xã Bình Thạnh, Thị xã Trảng Bàng. Công trình tọa lạc bên hữu ngạn sông Vàm Cỏ Đông, cách trung tâm thành phố Tây Ninh khoảng 50 km về phía Đông Nam.

Từ TP.HCM, du khách có thể di chuyển theo quốc lộ 22 đến Trảng Bàng, sau đó rẽ vào tỉnh lộ 786 để tiếp tục đi về hướng xã Phước Chỉ. Tuyến đường dài khoảng 28.5 km, đã được cải tạo, có biển chỉ dẫn rõ ràng, thuận tiện cho xe máy và ô tô.

Nếu khởi hành từ trung tâm Tây Ninh, hành trình đến Tháp cổ mất khoảng 1 - 1,5 giờ, tùy phương tiện và điều kiện giao thông.

Tháp cổ Bình Thạnh tọa lạc bên hữu ngạn sông Vàm Cỏ Đông. (Nguồn: Sưu tầm)

1.2. Ý nghĩa lịch sử của nền văn hóa Óc Eo.

Tháp cổ Bình Thạnh được xem là một trong những công trình kiến trúc phản ánh nền văn hóa Óc Eo từng phát triển vào thế kỷ VIII - IX tại Nam Bộ. Kiến trúc gạch nung không dùng chất kết dính, kết hợp cùng hoa văn chạm khắc, gợi dấu ấn giao thoa giữa văn hóa Chăm Pa và Ấn Độ giáo.

Năm 1993, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận Tháp cổ Bình Thạnh là di tích lịch sử cấp quốc gia nhờ giá trị về văn hóa, khảo cổ và lịch sử.

Bên trong tháp hiện còn lưu giữ bộ tượng Linga và Yoni - biểu tượng gắn với tín ngưỡng thờ thần Shiva trong Ấn Độ giáo. Hình tượng này đồng thời phản ánh triết lý sáng tạo, bảo tồn và hủy diệt trong vương quyền Chăm Pa, cho thấy chiều sâu văn hóa và tín ngưỡng của một thời kỳ lịch sử.

2. Lịch sử phát hiện và quá trình bảo tồn Tháp cổ Bình Thạnh

Từ những nghiên cứu của các nhà khảo cổ thời Pháp thuộc đến khi được công nhận là di tích quốc gia, Tháp cổ Bình Thạnh đã trải qua hành trình bảo tồn đầy ý nghĩa. Công trình hôm nay vẫn là dấu ấn nhắc nhớ về một phần lịch sử - văn hóa của vùng đất Nam Bộ.

2.1. Tháp Bình Thạnh qua các thời kỳ: Từ phát hiện đến công nhận di tích.

Tháp cổ Bình Thạnh cùng Tháp Chót Mạt là hai di tích gắn với văn hóa Óc Eo, được biết đến từ đầu thế kỷ XX qua những tư liệu khảo cổ của Viện Nghiên cứu Đông Dương. Phát hiện này đã mở ra hướng nghiên cứu mới cho khảo cổ học Tây Ninh nói riêng cũng như văn hóa Óc Eo nói chung, đồng thời góp phần làm rõ thêm đời sống văn hóa nơi đây.

Đến năm 1993, Tháp cổ Bình Thạnh được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia. Sự kiện này trở thành dấu mốc quan trọng, tạo nền tảng cho công tác bảo tồn và nghiên cứu trong những năm sau đó.

Tháp cổ Bình Thạnh mở ra hướng nghiên cứu của các nhà khảo cổ học. (Nguồn: Sưu tầm)

2.2. Những lần trùng tu, bảo tồn nổi bật đến năm 2025.

Tháp cổ Bình Thạnh được coi là biểu tượng gắn với văn hóa Óc Eo, đã trải qua nhiều lần tu bổ nhằm duy trì kiến trúc và gìn giữ giá trị đặc trưng. Trong thời kỳ Pháp thuộc, tháp được sửa chữa để ổn định cấu trúc, mở đầu cho các hoạt động bảo tồn về sau.

Những đợt trùng tu đáng chú ý diễn ra vào các năm 1998 và 2003, với sự tham gia của các chuyên gia khảo cổ và kiến trúc, góp phần giữ lại diện mạo cổ kính của công trình.

Từ tháng 10/2023, công trình tiếp tục được bảo tồn với quy mô lớn. Dự án kết hợp giữa công nghệ hiện đại và kỹ thuật truyền thống, hướng tới gìn giữ kiến trúc gốc cũng như giá trị khảo cổ, đồng thời tạo điều kiện để du khách có thêm cơ hội chiêm ngưỡng và tìm hiểu di tích văn hóa này.

3. Đặc điểm kiến trúc độc đáo của Tháp cổ Bình Thạnh

Kiến trúc Tháp cổ Bình Thạnh phản ánh kỹ thuật xây dựng tinh tế của người Chăm xưa. Từ tổng thể đến chi tiết chạm khắc, công trình vẫn gợi nhiều câu hỏi cho giới nghiên cứu.

3.1. Quy mô, bố cục và chất liệu xây dựng đặc trưng văn hóa Óc Eo.

Khu di tích Tháp cổ Bình Thạnh xưa có ba tòa tháp, hiện nay chỉ còn tháp chính phía Nam giữ được hình dáng ban đầu. Hai tháp còn lại chỉ còn phần nền móng, gợi dấu vết của thời gian.

Tháp chính cao khoảng 10 m, nền vuông mỗi cạnh dài 5 m, quay theo bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Cửa chính mở về hướng Đông, rộng một mét và cao hai mét, dẫn vào không gian thờ tự bên trong.

Công trình được xây từ gạch nung thủ công, ghép khít mà không dùng vữa kết dính - một đặc trưng của kiến trúc Chăm Pa cổ, cũng là nét riêng của Tháp cổ đặc trưng văn hóa Óc Eo.

Khu di tích Tháp cổ Bình Thạnh được xây dựng từ gạch không nung, không dùng vữa kết dính. (Nguồn: Sưu tầm)

3.2. Nghệ thuật điêu khắc, phù điêu và hoa văn.

Nghệ thuật trang trí trên Tháp cổ Bình Thạnh thể hiện sự tinh tế trong từng chi tiết. Trên cửa chính, một phiến đá lớn hình chữ nhật được chạm nổi hoa văn hoa cúc cách điệu nổi bật, tạo điểm nhấn độc đáo cho công trình. Những hoa văn này phản ánh ảnh hưởng sâu sắc của nghệ thuật Ấn Độ trong văn hóa Chăm Pa.

Ba mặt còn lại của tháp - hướng Tây, Nam và Bắc - được thiết kế là cửa giả, trang trí bằng những phù điêu và hoa văn tinh xảo, lặp lại và thu nhỏ dần lên phần đỉnh. Các chi tiết chạm khắc thần linh, cửa giả và phiến đá đều được gia công tỉ mỉ, góp phần mang lại vẻ uy nghi và cổ kính cho toàn bộ tháp.

Đặc biệt, tháp được xây dựng từ gạch nung thủ công xếp chồng khít mà không sử dụng vữa kết dính, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật xây dựng bền vững và nghệ thuật điêu khắc tinh xảo.

3.3. Những bí ẩn về kỹ thuật xây dựng cổ Chăm Pa.

Kỹ thuật xây gạch không dùng vữa của Tháp cổ Bình Thạnh đến nay vẫn còn nhiều điều chưa được lý giải, khi công trình vẫn đứng vững suốt hàng trăm năm. Một số giả thuyết cho rằng người Chăm cổ đã sử dụng loại chất kết dính đặc biệt, hoặc áp dụng kỹ thuật nung gạch với thành phần khoáng chất tự nhiên để tạo độ liên kết.

Những viên gạch thời Óc Eo tại đây có độ chắc, độ rỗng vừa phải, giúp gắn kết bằng áp lực và cách sắp xếp tinh tế, giữ ổn định cho toàn bộ cấu trúc. Chính yếu tố này tạo nên sự khác biệt của Tháp cổ Bình Thạnh so với nhiều công trình cùng thời, đồng thời trở thành đề tài thu hút sự quan tâm của giới khảo cổ trong và ngoài nước.

4. Giá trị nghệ thuật và khảo cổ và ý nghĩa của Tháp cổ Bình Thạnh

Không chỉ là một công trình kiến trúc cổ, Tháp cổ Bình Thạnh còn gợi mở nhiều câu chuyện nối liền quá khứ với hiện tại. Di tích mang giá trị về lịch sử và văn hóa, góp thêm chất liệu cho việc tìm hiểu nền văn minh cổ ở Việt Nam cũng như khu vực Đông Nam Á.

4.1. Tư liệu nghiên cứu khảo cổ và mỹ thuật Việt Nam.

Tháp cổ Bình Thạnh được xem là một tài liệu quý giá trong lĩnh vực khảo cổ học và nghiên cứu mỹ thuật, có giá trị không chỉ đối với Việt Nam mà còn với cả khu vực Đông Nam Á. Di tích này góp phần xác lập nền văn hóa bản địa ở vùng Tây Ninh trước khi người Việt đến định cư, đồng thời làm sáng tỏ quá trình hình thành, phát triển của nhiều nền văn minh cổ đại.

Qua các phát hiện khảo cổ tại đây, các nhà khoa học tìm hiểu được quá trình giao thoa văn hóa phong phú của miền Nam Việt Nam thời cổ đại, đặc biệt mối liên hệ mật thiết với thương cảng Óc Eo. Những hiện vật và di tích tại đây cung cấp những dữ liệu quan trọng về lối sống, tín ngưỡng cũng như trình độ nghệ thuật của văn hóa Óc Eo cổ.

Tháp cổ Bình Thạnh tư liệu khảo cổ lịch sử có giá trị. (Nguồn: Sưu tầm)

4.2. Tháp cổ Bình Thạnh: Dấu ấn lịch sử và trải nghiệm Tây Ninh.

Ngày nay, Tháp cổ Bình Thạnh được xem như một điểm dừng chân giàu giá trị văn hóa và lịch sử trong hành trình khám phá miền Nam. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng kiến trúc Chăm cổ và cảm nhận bầu không khí tĩnh lặng, gợi nhắc về một giai đoạn phát triển rực rỡ trong quá khứ.

Không chỉ là di tích, tháp còn góp phần vào giáo dục truyền thống, khi nhiều trường học đưa học sinh đến tham quan, tìm hiểu. Qua những trải nghiệm thực tế này, thế hệ trẻ có thêm cơ hội tiếp cận lịch sử, từ đó nuôi dưỡng ý thức trân trọng và gìn giữ di sản.

5. Kinh nghiệm tham quan Tháp cổ Bình Thạnh cho du khách

Để chuyến tham quan Tháp cổ Bình Thạnh thêm trọn vẹn, du khách nên chuẩn bị kỹ về thời gian, lộ trình và cách ứng xử khi vào di tích. Sự chu đáo này sẽ giúp hành trình trở nên ý nghĩa và đáng nhớ hơn.

5.1. Thời điểm lý tưởng nên đến tháp.

Khoảng thời gian từ tháng 12 đến tháng 4 thường được xem là mùa khô, là thời điểm thích hợp nhất để tham quan Tháp cổ Bình Thạnh. Thời tiết lúc này thường trong xanh, nắng nhẹ và mát mẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động ngoài trời và chụp ảnh tại di tích.

Mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 là thời điểm lý tưởng để tham quan Tháp cổ Bình Thạnh. (Nguồn: Sưu tầm)

Trong ngày, du khách có thể chọn ghé tháp vào buổi sáng sớm từ 7:00 - 9:00 hoặc chiều muộn từ 16:00 - 18:00. Lúc này, ánh sáng tự nhiên chiếu lên từng mảng gạch cổ tạo hiệu ứng ấm áp, đồng thời không khí cũng dễ chịu hơn để khám phá di tích.

5.2. Di chuyển, lưu trú và các điểm đến lân cận kết hợp trải nghiệm.

Từ trung tâm Tây Ninh hoặc TP.HCM, du khách có thể đi theo Quốc lộ 22 rồi rẽ vào tỉnh lộ ĐT786 để đến xã Phước Chỉ, nơi có di tích. Đường đi hiện khá thuận tiện, xe máy, ô tô cá nhân hay taxi đều có thể dễ dàng tiếp cận.

Nếu muốn dừng chân qua đêm, bạn có thể chọn khách sạn hoặc homestay ở Trảng Bàng hay trung tâm thành phố Tây Ninh. Giá phòng dao động khoảng 300.000 - 800.000 VNĐ / đêm, phù hợp với nhiều nhu cầu khác nhau.

Ngoài Tháp cổ Bình Thạnh, hành trình có thể kết hợp với Tháp Chót Mạt, hồ Dầu Tiếng, vườn trái cây Gò Chùa hay chùa Gò Kén. Những điểm đến này mang đến cho du khách trải nghiệm đa dạng, từ khám phá văn hóa đến tận hưởng thiên nhiên.

5.3. Lưu ý khi tham quan và gợi ý chụp ảnh tại Tháp cổ Bình Thạnh.

Khi tham quan Tháp cổ Bình Thạnh, du khách có thể chuẩn bị trang phục gọn gàng, kín đáo, ưu tiên chất liệu nhẹ và giày dép tiện lợi để di chuyển trên nền gạch đá cổ. Trong suốt hành trình, việc giữ yên tĩnh, không xả rác và hạn chế chạm vào hiện vật hay tường gạch là những lưu ý quan trọng để gìn giữ không gian di tích.

Để ghi lại khoảnh khắc đẹp, nhiều du khách thường chọn chụp toàn cảnh vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn, khi ánh sáng tự nhiên tạo nên hiệu ứng dịu nhẹ. Những chi tiết như phù điêu cửa chính, bậc thềm hay nền móng cổ cũng mang đến nhiều góc ảnh thú vị. Khi sử dụng thiết bị chụp, nên tránh dùng chân máy nặng và luôn chú ý giữ sự tôn trọng với không gian thiêng bên trong tháp.

6. Lời kết

Tháp cổ Bình Thạnh là một trong những dấu ấn lịch sử - văn hóa tiêu biểu của Tây Ninh và vùng Nam Bộ, gắn liền với kỹ thuật xây dựng đặc biệt và giá trị khảo cổ quan trọng. Qua hơn một thiên niên kỷ, di tích không chỉ góp phần phản ánh tiến trình văn hóa của cư dân cổ mà còn trở thành điểm dừng chân để tìm hiểu và cảm nhận không gian trầm mặc giữa đời sống hiện đại.