1. Nguồn gốc lễ Vu Lan báo hiếu

Lễ Vu Lan là một trong những ngày lễ quan trọng của Phật giáo, diễn ra vào rằm tháng Bảy âm lịch. Lễ Vu Lan, hay còn gọi là Vu Lan báo hiếu, bắt nguồn từ câu chuyện đầy cảm động về tấm lòng đại hiếu của Bồ Tát Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát khỏi kiếp ngạ quỷ. Từ ý nghĩa sâu sắc ấy, Vu Lan trở thành dịp thiêng liêng để con cháu tưởng nhớ tổ tiên, tri ân công sinh thành của cha mẹ và nuôi dưỡng tinh thần báo hiếu. Trong ngày này, bên cạnh việc đi chùa cầu an, nhiều gia đình còn chuẩn bị mâm cúng lễ Vu Lan với các lễ vật trang trọng để bày tỏ tấm lòng thành kính. Vậy mâm cúng Vu Lan gồm những gì và cách sắp xếp sao cho chuẩn truyền thống?

2. Mâm cúng lễ Vu Lan thế nào là chuẩn?

Mục đích của việc cúng lễ Vu Lan là để nhằm bày tỏ sự thành kính với tổ tiên, vì vậy nên không có một quy chuẩn nghiêm ngặt nào về việc cúng thế nào cho đúng, quan trọng là sự thành tâm của gia chủ.

​​

Hình ảnh mâm cúng lễ Vu Lan của hầu hết các gia đình hiện nay (Ảnh: Sưu tầm)

Trong tác phẩm “Nghi lễ thờ cúng truyền thống của người Việt”, tác giả Hồ Đức Thọ cho biết lễ Vu Lan báo hiếu tại gia đình thường được tiến hành với bốn phần lễ riêng biệt: cúng Phật, cúng thần linh, cúng gia tiên và cúng thí thực cô hồn. Tuy nhiên, trong đời sống hiện nay, nhiều gia đình đã giản lược bằng cách gộp lễ cúng thần linh và gia tiên làm một.

3. Mâm cúng Vu Lan dành cho chư Phật

Trong lễ Vu Lan, nghi thức dâng lễ Phật thường được chuẩn bị bằng các món chay thanh tịnh hoặc mâm ngũ quả tượng trưng cho lòng thành. Sau khi sắp lễ, gia chủ tụng kinh Vu Lan bồn để tưởng nhớ, đồng thời hồi hướng công đức cho cha mẹ và tổ tiên quá vãng được siêu thoát. Thông thường, lễ cúng Phật được tiến hành vào ban ngày, sau đó các thành viên trong gia đình cùng thọ lộc tại nhà.

Mâm cúng chay vào ngày lễ Vu Lan (Ảnh: Sưu tầm)

4. Mâm cúng Vu Lan dành cho thần linh, gia tiên

Đối với mâm cúng lễ Vu Lan dâng cúng thần linh và gia tiên, gia chủ có thể chuẩn bị mâm chay thanh tịnh hoặc mâm mặn đầy đủ. Trên bàn thờ thường bày biện hoa quả, bánh trái, hương, nến cùng những món ăn truyền thống thể hiện lòng hiếu kính. Một số lễ vật phổ biến gồm:

• Trầu cau: Biểu trưng cho sự thành kính, hiếu thảo.

• Hương, đèn, nến: Vật phẩm thiêng liêng không thể thiếu trong mọi nghi lễ.

• Hoa tươi: Thường chọn các loài hoa trang nhã như cúc, huệ, hồng.

• Ngũ quả: Gồm chuối, cam, quýt, nho… tượng trưng cho sung túc, đủ đầy.

• Rượu, nước: Dâng kính thần linh, gia tiên.

• Xôi và cơm: Như xôi gấc, xôi đậu xanh hoặc cơm trắng.

• Món mặn: Gà luộc, cá kho, canh, chả ram, rau luộc, nộm…

• Món chay: Các món đơn giản, thanh đạm từ rau củ, đậu phụ.

Tùy điều kiện, mỗi gia đình có thể bày trí linh hoạt, song quan trọng nhất là giữ trọn lòng thành khi dâng lễ.

5. Mâm cúng chúng sinh (cúng cô hồn)

Bên cạnh mâm lễ dâng Phật và gia tiên, nhiều gia đình còn chuẩn bị thêm mâm cúng chúng sinh đặt ngoài sân. Đây là phong tục đẹp nhằm chia sẻ, bố thí thức ăn cho những vong linh chưa có nơi nương tựa, thể hiện tinh thần từ bi và lòng nhân ái trong ngày Vu Lan. Mâm cúng thường được bày trên nia, mẹt hoặc mâm gỗ, tùy điều kiện mỗi nhà.

Lễ vật cúng chúng sinh thường gồm:

• Cháo trắng: Biểu trưng cho sự sẻ chia, mong các vong linh được ấm no.

• Muối, gạo: Sau khi cúng sẽ rải ra xung quanh để gửi gắm lòng thành.

• Bánh kẹo: Dành cho những linh hồn trẻ thơ.

• Ngô, khoai, sắn: Những lương thực giản dị, gắn bó với đời sống.

• Cùng tiền vàng mã, hương, nến để hoàn thiện nghi thức.

Mâm cúng chúng sinh (cô hồn) tháng 7 (Ảnh: Sưu tầm)

Thực hiện mâm cúng lễ Vu Lan không chỉ là giữ gìn truyền thống mà còn là dịp để mỗi người hướng thiện, nuôi dưỡng lòng biết ơn và tình yêu thương. Một mâm lễ trọn vẹn, dâng bằng tấm lòng thành kính sẽ mang lại sự an lành, gắn kết gia đình và lan tỏa giá trị nhân văn sâu sắc.

6. Khi cúng lễ Vu Lan gia chủ cần lưu ý những gì?

Để lễ Vu Lan được diễn ra trang trọng và trọn vẹn ý nghĩa, gia đình cần chú ý đến một số điểm quan trọng trong quá trình chuẩn bị và thực hiện nghi lễ.

6.1. Thời gian và địa điểm cúng

Theo truyền thống, lễ cúng Vu Lan thường được tổ chức vào ngày 15 tháng 7 âm lịch. Tuy nhiên, nhiều gia đình có thể linh hoạt thực hiện từ ngày 14 hoặc sớm hơn để thuận tiện. Địa điểm cúng thường là tại gia đình hoặc ở chùa, đền. Nếu tiến hành tại nhà, gia chủ nên lau dọn sạch sẽ, sắp xếp bàn thờ ngay ngắn, tạo không gian thanh tịnh để dâng lễ.

6.2. Thái độ khi cúng lễ

Vu Lan không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn khơi gợi lòng biết ơn với cha mẹ. Do đó, người thực hiện lễ cần giữ tâm thế thành kính, trang nghiêm trong suốt quá trình. Nên tránh sự ồn ào, vội vã hay những hành động thiếu tôn trọng, để giữ được sự linh thiêng vốn có của ngày lễ.

Hàng ngàn người tham gia cúng lễ Vu Lan rằm tháng 7 (Ảnh: Sưu tầm)

6.3. Tránh lãng phí và giữ gìn môi trường

Khi chuẩn bị lễ vật, các gia đình chỉ nên sắm vừa đủ, tránh bày biện quá nhiều dẫn đến lãng phí. Việc đốt vàng mã cũng cần thực hiện hợp lý, tuân thủ quy định phòng cháy chữa cháy để đảm bảo an toàn và bảo vệ môi trường.

7. Ý nghĩa trong đời sống gia đình

Lễ Vu Lan không chỉ là một nghi lễ Phật giáo mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình sum vầy, cùng nhau tưởng nhớ nguồn cội và bày tỏ lòng tri ân. Qua đó, ngày lễ còn góp phần nhắc nhở thế hệ con cháu về trách nhiệm sống tốt, biết yêu thương và sẻ chia trong đời sống hằng ngày.

Mâm cúng lễ Vu Lan không chỉ là sự chuẩn bị lễ vật dâng lên chư Phật, thần linh, gia tiên và chúng sinh, mà còn là cách để mỗi gia đình gửi gắm tấm lòng hiếu thảo, tri ân nguồn cội. Dù mâm cúng lớn hay nhỏ, quan trọng nhất vẫn là sự thành tâm và ý nghĩa gắn kết các thành viên trong gia đình. Ngày Vu Lan vì thế không chỉ là dịp tưởng nhớ cha mẹ, ông bà đã khuất, mà còn là cơ hội để mỗi người sống chậm lại, trân trọng hiện tại, biết yêu thương và hiếu kính với đấng sinh thành.